دنیای مطالب

حجت بن حسن (۱۵ شعبان ۲۵۵ ه.ق. در سامرا) امام دوازدهم شیعیان دوازده‌امامی و امام زمان و مهدی موعود است. او فرزند حسن بن علی عسکری (امام یازدهم شیعیان) و نرجس خاتون است، به اعتقاد شیعیان وی در ۵ سالگی غایب شدو به امامت رسید. او دو غیبت دارد: غیبت صغری (حدود ۷۰ سال) و غیبت کبری (که هنوز ادامه دارد). وجود روایات پیرامون ظهور و خروج قائم آل محمد و انتظار شیعیان در طول سالیان دراز، موجب انشعابات متعدد در شیعه و حساسیت و یا نگرانی زمام‌داران وقت را فراهم می‌آورده‌است. هم‌چنین روایت دیگری که مشخصاً حجت بن حسن را امام دوازدهم یا «نهمین فرزند از نسل حسین بن علی» معرفی می‌کند، موجب حساسیت یا نگرانی خلفای عباسی مخصوصاً بعد از امام هادی، علی بن محمد شده بود. به‌همین دلیل شیعیان نزدیک به «ناحیه مقدسه»برای حفظ خود و امامان خود رازداری و تقیه می‌کردند. تولد دیدگاه شیعه بنابر اکثر روایات شیعه، حجت بن حسن در ۱۵ شعبان سال ۲۵۵ هجری در سپیده‌دم روز جمعه در شهر سامرا واقع در عراق امروزی، دیده به جهان گشود. شیعیان زادروز او را که «نیمهٔ شعبان» خوانده می‌شود، جشن می‌گیرند. اختلاف در زادروز وی بین سال‌های ۲۵۴ یا ۲۵۵ یا ۲۵۶یا ۲۵۷ یا ۲۵۸ هجری قمری در ۸ شعبان، ۲۳ رمضان یا ۱۹ ربیع‌الاول است. بعضی این اختلافات ازجمله در تاریخ تولد را بدلیل وجود حالت تقیه درآن سالها می‌دانند که اطلاعات تفصیلی مربوط به وی، تاریخ تولد و حتی نام او تا سالها از عامه مردم مخفی نگه داشته می‌شد. در آن زمان، جعفر بن علی، برادر حسن بن علی عسکری، اعلام کرد که برادرش هیچ‌گاه فرزندی نداشته‌است و وی جانشین برادر است؛ ولی به اعتقاد شیعیان، جعفر بن علی ویژگی‌های امامت را نداشت و هنگام نماز گزاردن بر بدن امام، فرزندش حجت بن الحسن بر او نماز گزارد و شک را از شیعیان برداشت. وی بعدها در میان شیعیان به «جعفر کذّاب» شهرت یافت. دیدگاه اهل سنت اهل سنت نیز به مهدویت باور دارند؛ اما به‌باور آنان شخصی که پیامبر اسلام از قیام او (پس از غیبت) خبر داده، هنوز زاده نشده‌است. با این حال شمار بسیاری از تاریخ‌نگاران و محدثان اهل سنت، تولد حجت بن حسن را در کتاب‌های خود ذکر کرده‌اند. برای نمونه علی بن حسین مسعودی مورخ بنام اهل سنت می‌نویسد: «در سال ۲۶۰، ابومحمد حسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب در زمان خلافت معتمد عباسی درگذشت. او هنگام مرگ، ۲۹ سال داشت و پدر مهدی منتظر است.» و شیخ سلیمان قندوزی می‌نویسد: «خبر معلوم و مسلّم نزد موثّقان این‌است که ولادت قائم، در شب نیمه شعبان سال ۲۵۵ هجری در شهر سامرا روی داده‌است.» نام از محمد پیامبر اسلام، حدیثی با این مضمون نقل شده‌است: «مهدی از نسل من است. نام او نام من و کنیه‌اش هم کنیه من است.» برخی از شیعیان از بردن نام اصلی وی، «م‌ح‌م‌د»، ابا می‌کنند چرا که امامان شیعه ذکر نام اصلی او را نهی کرده‌اند. کنیه او «ابوالقاسم» است. لقب‌ها القاب او حجّت، قائم، قائم آل محمد، خلف صالح، صاحب‌الزّمان، بقیةالله، ولی عصر، منتظَر، خاتم و... است که مشهورترین آن‌ها «مهدی» است. مهدی مهدی در لغت به معنای «هدایت شده» است و در اصطلاح مسلمانان کسی است که پیامبر اسلام وعده داده در آخرالزمان ظهور می‌کند و دین را دوباره احیا می‌کند. حجت از آنجایی که شیعیان او را حجت خدا در بین مردم می‌دانند، لقب حجت برای وی برگزیده شده‌است. منتظر منتظر به فتح «ظ» به معنای کسی است که انتظارش را می‌کشند. ابن خلکان می‌نویسد: «لقب معروف او حجّت است. شیعه همو را منتظر و قائم مهدی می‌داند.» محدث نوری ۱۸۲ لقب او را از متون اسلامی گرد آورده که هر کدام بر فضیلتی از فضایل او دلالت دارد. یوسف زهرا استفاده از لقب یوسف زهرا اغلب در مدیحه سرائی و اشعار شاعران اهل بیت به صورت کنائی برای اشاره به امام غایبشان به کار می‌رود. از طرفی زهرا جد اعظم امامان شیعیان است و از طرف دیگر بنا به روایات سامی (شامل روایات اسلامی) یوسف فرزند یعقوب مدتها از نزد پدر دور/غایب بود. مثال: ای یوسف گمگشته زهرا بکجائی ای قائم بر حقّ مه یکتا بکجائی والدین پدر وی حسن بن علی عسکری بود. وی به‌دلیل حساسیت خلفای عباسی در میان پادگان نظامی تحت محافظت شدید بود، به‌همین دلیل شیعیان او را با لقب «عسکری» (لشگری) می‌شناسند. مادر وی نرجس است که در میان شیعیان به «نرجس خاتون» مشهور است. بنابر برخی روایات وی و به اعتقاد شیعیان حتی تا زمان نزدیک به وضع حمل، هیچ‌گونه نشان ظاهری از حالات بارداری نداشته‌است. دوران امامت از دیدگاه شیعیان دوران امامت وی به سه دوره غیبت صغری، غیبت کبری و ظهور تقسیم می‌شود. شناخت امام زمان معرفت و شناخت امام زمان در نظر شیعیان یکی از ملزومات هست به گونه‌ای که در احادیث آمده‌است، کسی که بمیرد در حالی که امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلی مرده‌است. غیبت «غیبت» به معنای ناپیدا بودن در مقابل «ظهور» است ولی «ناپدید بودن» در مقابل «حضور» نیست. بنابر اعتقاد شیعیان غیبت دوره‌ای است که امام مهدی در میان مردم ظهور ندارد و به دو دوره غیبت صغری (کوچک‌تر) و غیبت کبری (بزرگ‌تر) تقسیم می‌شود و با ظهور امام مهدی به پایان می‌رسد. هانری کربن در توضیح معنای امام غایب می‌گوید:«صاحب الزمان عنوان ویژه امام غایب است. کسی که برای حواس ظاهری ناپیدا، ولی حاضر در قلب مومنان است.»